Katechezy o Mszy Świętej

Wstęp

Zamieszczone poniżej katechezy są osnute wokół wybranych fragmentów liturgii Mszy Świętej. Katechezy te pogrupowane są w cztery bloki tematyczne zgodne ze strukturą Mszy: 1) Obrzędy wstępne, 2) Liturgia Słowa, 3) Liturgia Eucharystyczna, 4) Obrzędy zakończenia.

Celem tych katechez jest pomoc katechetom w prowadzeniu młodzieży i dorosłych do tego, aby chcieli być obecni na Mszy, żeby to uczestnictwo było „świadome, owocne, pełne”, żeby Eucharystia była dla nich „szczytem i źródłem”¹ życia. Tak może się stać, jeśli katechizowani lepiej zrozumieją sens liturgii, jeśli głębiej „zobaczą”, na jaką rzeczywistość wskazują słowa i gesty liturgiczne.

Zrozumieniu znaczenia liturgii Mszy Świętej służą następujące elementy konstrukcyjne całego cyklu katechez:

• Postawienie we wprowadzeniu do cyklu katechez pytania wiodącego: Co Bóg chce dla nas uczynić, kiedy przychodzimy na Mszę Świętą? Czego chce dokonywać podczas naszego uczestniczenia Eucharystii?
• Propozycja kilka obrazów biblijnych, swoistych kluczy do całościowego ujęcia liturgii Mszy. W obrazach tych można dostrzec analogie (mniej lub bardziej wyraźne) do struktury liturgii i tego, co wydarza się w każdej Mszy Świętej. Wykorzystane obrazy biblijne to:

– Spotkanie Mojżesza Z Bogiem (Wj 2,15-3,14) – na tę analogię wskazuje motyw krzewu gorejącego wokół Tabernakulum w niektórych kościołach;

– Doświadczenie Psalmisty (Ps 23) – na tę analogię wskazuje idea Ojców Kościoła, wedle których słowa „kielich mój przeobfity” to zapowiedź kielicha eucharystycznego;

– Spotkanie Setnika Z Jezusem (Mt 8,5-13) – na tę analogię naprowadzają słowa setnika do Jezusa: „nie jestem godzien, abyś wszedł pod mój dach, ale powiedz tylko słowo, a mój sługa odzyska zdrowie”; słowa te po modyfikacji bierzemy za własne i wypowiadamy przed Komunią; to znak, że w liturgii Jezus dokonuje czegoś analogicznego do tego, co zrobił dla setnika;

– Droga Do Emaus (Łk 24,13-33) – na tę analogię wskazuje jedna z modlitw eucharystycznych: „Jezus, Twój Syn gromadzi nas na ucztę miłości: Jak uczniom z Emaus tłumaczy nam Pisma i łamie dla nas chleb.”

• Poszukiwanie znaczenia poszczególnych zwrotów czy słów w Biblii. Biblia to klucz do języka, jakim zwraca się do nas Bóg w liturgii. Biblia jest kodem, bez znajomości którego nie rozumiemy języka liturgii albo tworzymy sobie o niej fałszywe obrazy. „Pismo święte ma doniosłe znaczenie w odprawianiu liturgii. (…) W nim też trzeba szukać znaczenia czynności i znaków” (Konstytucja o Liturgii Świętej, nr 24). Dlatego elementem powtarzającym się w wielu katechezach jest praca nad tekstami biblijnymi mającymi związek z danym fragmentem liturgii. Analiza tekstów biblijnych to stały sposób pomocy w szukaniu zrozumienia danego sformułowania, słowa czy gestu liturgii.
• Odnoszenie omawianych treści do naszego życia. Przykładem może być podkreślenie przy wspomnianych wyżej obrazach biblijnych, że Msza Święta to moje spotkanie z Bogiem w krzewie gorejącym, to moje Emaus, to moje przyjście do Jezusa, który uzdrawia. Poprzez liturgię Bóg przychodzi do każdego z nas jak do Mojżesza, jak do setnika, jak do uczniów idących do Emaus.
• Poszukiwanie wizji całości liturgii Mszy Świętej², a nie tylko zrozumienia jej poszczególnych fragmentów. Uchwyceniu takiego syntetycznego obrazu Eucharystii służy:

– wyeksponowanie biblijnych obrazów jako kluczy interpretacyjnych podczas Wprowadzenia do cyklu katechez;

– wprowadzenia do poszczególnych bloków tematycznych (odpowiadających głównym częściom liturgii Mszy) nawiązujące do wspomnianych obrazów biblijnych;

– szukanie powiązań pomiędzy różnymi momentami liturgii. Przykładowo formuła „Pan z wami” może się pojawić w liturgii cztery razy (minimum trzy). Jest nam ciągle przypominana. Jest więc swoistym motywem przewodnim, mówi coś ważnego. Warto zatem, aby katechizowani dostrzegli związek tych słów z innymi momentami liturgii;

– katecheza podsumowująca.

Praca katechizowanych, ich trud „odszyfrowania” tego przekazu, jaki Bóg kieruje do nas w liturgii, ma zmierzać do coraz głębszego odkrywania kilku podstawowych prawd:

• Eucharystia to przede wszystkim czas działania Boga, czas Jego wielkich dzieł dla nas; nasza obecność na Mszy Świętej to tylko odpowiedź na Jego inicjatywę;
• Eucharystia to dosłownie „dziękczynienie” – w liturgii dziękujemy Bogu za Jego czyny w historii zbawienia oraz za te, których doświadczamy w naszej historii życia;
• Eucharystia to sakrament paschalny – pamiątka śmierci Jezusa na krzyżu, obecność Zmartwychwstałego, działanie Ducha Świętego;
• w Eucharystii – jak uczniowie idący do Emaus, jak Maria Magdalena, jak apostołowie – możemy poprzez wiarę spotkać zmartwychwstałego Jezusa;
• obecny w Eucharystii zmartwychwstały Jezus daje nam nowe życie, czyni dla nas cuda³, przychodzi nam na ratunek, oczyszcza i uzdrawia nasze serca, podnosi, uświęca, obdarza miłosierdziem, radością, pokojem i błogosławieństwem.

Cykl najlepiej realizować w całości, ale można także realizować pojedyncze, wybrane scenariusze – tak w katechezie parafialnej, jak i szkolnej.

Warstwa treściowa scenariuszy jest dość rozbudowana – szczególnie w propozycjach do „myśli do podsumowania”. Dość obszerne są także teksty źródłowe – szczególnie teksty biblijne – przeznaczone do pracy w grupach. Ma to służyć temu, aby podejmowane zagadnienia zobaczyć w maksymalnie szerokim kontekście. W zależności od możliwości grupy można dokonywać skrótów w obydwu tych miejscach: tak w myślach do podsumowania, jak i w załącznikach z tekstami źródłowymi.

Do realizacji zajęć według zaproponowanych pomysłów na scenariusze potrzebne są różnego rodzaju pomoce (środki dydaktyczne). Część z nich jest standardowa (papier A4, arkusze szarego papieru, kredki, farby, flamastry). Część pomocy to specjalnie przygotowane do poszczególnych katechez załączniki zawierające przede wszystkim teksty biblijne i różnego typu formularze. W takim wypadku na końcu scenariusza podany jest wzór takiej pomocy. Wszystkie tego typu pomoce w formie gotowej do wydruku i powielenia można bezpłatnie z Internetu.

W Internecie, przy serwisie www.natan.pl są strony poświęcone całej serii Katecheza według Natana – w tym także niniejszej książce. Można tam znaleźć:

• wspomniane już, wszystkie pomoce w formacie PDF; można je bezpłatnie ściągnąć, wydrukować i powielić (w niniejszej książeczce są zawarte tylko wzory tych pomocy);
• filmy z krótkim omówieniem pomysłu na daną katechezę.

Przewidujemy także możliwość, aby na tej stronie można było podzielić się doświadczeniami z realizacji proponowanych scenariuszy.

Poniższe katechezy są opracowaniem materiału prezentowanego w sposób praktyczny podczas szkolenia warsztatowego Metody aktywizujące w katechezie – Msza święta przygotowanego przez Zbigniewa Barcińskiego i o. Krzysztofa Czeczko OFM Cap. Warsztat ten powstał w roku 1999 w ramach współpracy Sekcji Katechetycznej Polskiego Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów KLANZA⁴ oraz Wydziału d.s. Wychowania Katolickiego Kurii Metropolitalnej w Lublinie. Był wielokrotnie prowadzony dla katechetów w Polsce, a także na Białorusi i w Rosji. Wybrane scenariusze w zmodyfi kowanej postaci zostały przeprowadzone dla seniorów podczas zajęć Lubelskiego Uniwersytetu Trzeciego Wieku.

Katechezy były pierwotnie drukowane w miesięczniku Katecheta w latach 2005-2006 pod wspólnym tytułem Eucharystia czas wielkich dzieł Boga. Pomysły na scenariusze katechez dla młodzieży i dorosłych⁵. Zostały opublikowane także w formie książkowej w języku rosyjskim (Irkuck 2011). Obecne wydanie jest nowym, zmienionym i poszerzonym opracowaniem tych katechez.

Przygotowując się do prowadzenia cyklu katechez osnutych wokół liturgii Mszy Świętej, warto sięgnąć do opracowań i rozważań dotyczących tej tematyki. Oto kilka propozycji takiej lektury: Konstytucja o Liturgii Świętej (Sacrosanctum Concilium); Eucharystia. Sakrament nowego życia. Ofi cjalny Dokument Papieskiego Komitetu Obchodów Wielkiego Jubileuszu roku 2000, Katowice 2000; M. Kunzler, Liturgia Kościoła, Poznań 1999; A. Skowronek, Eucharystia. Sakrament Wielkanocny, Włocławek 1998; F.X. Durrwell,Eucharystia sakrament paschalny, Warszawa 1987; G. Martelet, Zmartwychwstanie. Eucharystia. Człowiek, Warszawa 1976; O. Casel,Chrześcijańskie Misterium kultyczne, Oleśnica 1992; J.S. Gajek, Eucharystia sakramentem Ducha, Warszawa 1984; A. Läpple,Eucharystia. Ustanowienie, historia, uczestnictwo, Kraków 1997; P. de Clerc, Zrozumieć liturgię, Kielce 1997.

W przygotowaniu niniejszych katechez wykorzystano także publikację Eucharystia. Obrzędy Mszy Świętej wydaną w Opolu w roku 1998 zawierającą przedruk fragmentów Mszału rzymskiego dla diecezji polskich (Pallotinum 1986).

¹ Por. Konstytucja o Liturgii Świętej, nr 10.
² Jest to próba uniknięcia rozpatrywania fragmentów liturgii w izolacji, w „oderwaniu” od całego kontekstu Mszy Świętej.
³ O właściwym rozumieniu cudów mówi J. Jülicher: „Gdy pokładamy zaufanie w Bogu, dzieją się cuda, ale nie rzeczy sensacyjne” (Effata. Otwórz się, Kraków 2000, s. 67).
⁴ W roku 2007 Sekcja Katechetyczna PSPiA KLANZA przekształciła się w Stowarzyszenie Pedagogów NATAN.
⁵ Z. Barciński, Eucharystia czas wielkich dzieł Boga, w: Katecheta, cześć I w nr 3/2005, część II w nr 5/2005, część III w nr 9/2005, część IV w nr 11/2005, część V w nr 1/2006, część VI w nr 3/2006, część VII w nr 5/2006.